8-B SINIFINDAN SENA KARAİBRAHİMOĞLU ARAŞTIRDI

                    SES

O Sena KARAIBRAHIMOGLU 8-B 1702

                                                            Canlıların sesi de dalgalar halinde yayılır.                              

   SES :

Katı, sıvı ve gaz halindeki maddelerin oluşturduğu tanecikli(maddesel) ortamlarda

dalgasal olarak (dalga şeklinde) yayılabilen enerji türüne ses denir. 

Ses,titreşimlerden oluşan bir enerji türüdür.

İnsanların ses çıkarması da titreşimle olur. Gırtlakta bulunan ses telleri soluk

verme olayı sırasında akciğerlerden dışarı verilen hava ile titreşerek ses çıkarır.

› SESİN YAYILMASI:

Ses maddesel ortamlarda yayılabilir yani sesin yayılabilmesi için maddesel ortama

dolayısıyla taneciklere ihtiyaç vardır. Bu nedenle ses katı, sıvı ve gaz halindeki

maddelerde yayılır. Boşlukta, maddesel ortam (tanecik) olmadığı ses boşlukta

yayılmaz.

Ses dalgalar halinde yayılır. Ses dalgaları su dalgalarına benzer ve su dalgaları

gibi dairesel(küresel dalgalar şeklinde) olarak yayılırlar. Ses dalgaları da su

dalgaları gibi bir noktadan başlayarak başka bir noktaya doğru hareket eder.

›Su dalgalarını oluşturan kaynağın yakınında su dalgaları belirgindir ve su dalgaları

kaynaktan uzaklaştıkça daha az belirgin hale gelir.

Ses dalgaları da su dalgaları gibi kaynağa yakın yerlerde şiddetlidir (belirgindir)

ve kaynaktan uzaklaşıldıkça ses dalgalarının şiddeti azalır. Bunun nedeni,

kaynağa yakın yerlerde ses dalgalarının enerjisinin fazla olması ve ses

kaynağından uzaklaşıldıkça ses dalgalarının enerjisinin azalmasıdır.

Ses dalgaları ile su dalgaları arasındaki fark ise, su dalgaları görünebilir ve su

dalgaları sadece suyun yüzeyinde yayılır. Ses dalgaları ise görünmez ve ses

dalgaları her doğrultuda (küresel olarak) yayılır.

Ses kaynağından çıkan ses dalgaları(kaynaktan) enerji taşırlar. Bu enerji, çeşitli

ortamlar tarafından iletilir. Ses enerjisi iletilirken sesin yayıldığı ortamdaki

tanecikler yer değiştirmez yani yayılmaz. Yayılan yani yer değiştiren madde

veya tanecik değil, hareket enerjisidir.

Ses kaynağından çıkan ses dalgaları, yayıldığı ortamdaki maddenin taneciklerini

titreştirir. Titreşen tanecik etrafındaki diğer tanecikleri titreştirir ve bu

nedenle ses bir tanecikten diğerine yayılır. Ses tanecikten taneciğe yayıldığı için

tanecikler arasındaki boşluk ne kadar az ise sesin yayılma hızı o kadar fazla

olur. Yani sesin yayılma hızı en fazla katılara da sonra sıvı sonra da gazlardadır.

      NOT : 

›  -Ses dalgaları havada 340 m/s yol alır. Suda 1453 m/s hızla yol alır. Katılarda yaklaşık olarak 5000 m/s hızla yayılır.

›  -Güneş’in yaydığı ışık Dünya’ya ulaştığı halde Güneş’te oluşan patlamaların sesi duyulamaz. Bunun nedeni sesin yayılması için maddesel ortam gereklidir. Uzay boşluğunda maddesel ortam olmadığı için Güneş’te oluşan patlamalar duyulamaz.

›  - Saat, hava dolu fanusta iken çalarsa sesi duyulabilir. Fakat havası tamamen boşaltılmış fanusta çalarsa sesi duyulamaz. Bunun nedeni, sesin boşlukta yayılamaması ve sesin yayılabilmesi için maddeye ihtiyaç duymasıdır.

›  SESİN YAYILMA HIZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

›  -Ortamın Cinsi :

Sesin yayıldığı ortamın cinsi, sesin farklı hızlarda yayılmasına neden olur. Sesin

hızlı yayılabilmesi için tanecikler arasındaki boşluğun az ve taneciklerin düzenli

olması gerekir.

Sesin yayılma hızı, katı, sıvı ve gazlarda farklıdır. Ses, en yavaş gazlarda,

sonra sıvılarda, en hızlı katılarda yayılır.   

OrtamınSıcaklığı:

Ortam sıcaklığı da sesin yayılma hızını etkiler. Ses, sıcak ortamlarda daha hızlı

yayılır.

Madde	Sıcaklık (°C)	Sesin hızı (m/s)
Hava	0	332
Hava	20	344
Hava	100	386
Su	20	1463
Su	100	2100
Demir	0	5000
Demir	20	5130
Altın	20	1743
Bakır	20	3560

›  SES DALGALARININ ÖZELLİKLERİ :

Dalgalar genel olarak, mekanik ve elektromanyetik dalgalar olmak üzere iki ana

gruba ayrılır. Elektromanyetik dalgalar, yayılmak için bir ortama ihtiyaç

duymazlar ve boşlukta da yayılabilirler. Mekanik dalgalar ise, enerjilerini

aktarabilmek için ortam taneciklerine ihtiyaç duyarlar. Bu yüzden boşlukta

(örneğin uzayda) yayılamazlar. Ses dalgaları da mekanik dalgalar olduklarından

yayılmak için maddesel bir ortama ihtiyaç duyarlar.

Ses, nesnelerin titreşiminden meydana gelen ve uygun bir ortam içerisinde (hava,

su vb.) bir yerden başka bir yere, sıkışma ve genleşmeler şeklinde ilerleyen bir

dalgadır. Dolayısıyla ses, bir basınç dalgasıdır.

• 1960 yılında özel bir ses merceği ve özel bir görüntüleme yöntemi kullanılarak,

kornadan çıkan ses dalgalarının görüntüsü elde edilebilmiştir. 

                                             

SESİN TINISI:

Aynı sesin çeşitli müzik aletlerinden çıktığı zaman gösterdiği farklılığa sesin tınısı

denir. Tını, sesin farklılığını ifade eden bir terimdir.

(Aynı notayı(tonu) çalan bir kemanla bir flüt arasındaki temel fark, tını farkıdır

ve bu nedenle farklı sesler çıkar. Enstrümanların yapıldığı malzemelerin farklı

olması, enstrümanların oluşturduğu sesin farklı bir tınıda olmasını sağlar)

 FREKANS (SIKLIK) :

Frekans, ses kaynağının saniyedeki titreşim sayısıdır. Birimi Hertz(Hz)’dir.    

1 Hertz = 1 döngü/saniye

Yüksek frekans değerleri için Hertz'in bin katı olan ‘kilohertz’ (kHz) birimi

kullanılır. İnsan kulağının duyabildiği sesler 20 ile 20000 Hz arasında frekansa

sahip olabilir. Eğer bir frekans 20 Hz' in altında ise bu tür titreşimlere ses

altı(infrasonik) titreşimler, frekans 20000Hz' in üzerinde ise bunlara da ses

üstü(ultrasonik) titreşimler denir. Frekans, sesin yüksekliği ile doğru orantılıdır.

                                

                   

           

                     

FREKANS ÖRNEKLERİ

Şişelere konan farklı miktardaki sular farklı yükseklikte sesler çıkartır. 

• Şişelere vurulduğunda en yüksek yani ince ses boş şişeden çıkar. Şişedeki su

miktarı arttıkça sesin yüksekliği azalır, kalınlığı artar. 

Bunun nedeni şişelere vurulduğunda hem şişenin hem de suyun titreşmesidir. Boş

şişede sadece şişe titreşeceği için şişenin titreşim sayısı yani frekansı ve sesin

yüksekliği artar, ses daha ince çıkar. Su miktarı arttığında kütle artar ve şişe

ve su birlikte titreşeceği için şişenin titreşim sayısı yani frekansı ve sesin

yüksekliği azalır, ses daha kalın çıkar.

• Şişelere üflendiğinde en az yüksek yani kalın ses boş şişeden çıkar. Şişedeki

su miktarı arttıkça sesin yüksekliği ve inceliği artar. 

Bunun nedeni şişelere üflendiğinde sadece havanın titreşmesidir. Boş şişede hava

daha fazla olduğu (uzunluk arttığı) için frekans ve sesin yüksekliği azalır, ses

daha kalın çıkar. Su miktarı arttığında hava miktarı azaldığı (uzunluk azaldığı)

için frekans ve sesin yüksekliği artar, ses daha ince çıkar.

. Farklı uzunluktaki levhalardan yapılan ksilofonlarda kısa levhalar ince, uzun

levhalar kalın ses çıkartır. Çünkü uzunluk arttıkça frekans yani titreşim sayısı

azalır ve ses daha kalın çıkar.

GENLİK (AMPLİTÜD) : 

Genlik, dalga tepesi ile dalga çukuru arasındaki uzaklığın yarısıdır. Sesin şiddeti

ile doğru orantılıdır.Ses dalgaları havada veya başka bir ortamda titreşen

objeler tarafından üretilir. Örneğin titreştirilen bir gitar teli, yaptığı periyodik

salınım hareketi ile hava moleküllerinin belli bir frekansta sıkışmasını ve

genleşmesini sağlar. Bu şekilde teldeki enerji havaya iletilmiş olur. Enerjinin

miktarı, teldeki titreşim genliğine bağlıdır. Eğer tele fazla enerji yüklenirse, tel

daha büyük bir genlikle titreşir. Teldeki titreşim genliği ne kadar fazla ise

ortam tanecikleri(örneğin hava molekülleri) tarafından taşınan enerji de o kadar

fazladır. Enerji ne kadar fazla ise sesin şiddeti de o kadar büyük olacaktır.

                                

                      

›DALGA BOYU :

Bir dalganın ardışık iki tepe veya iki çukur noktası arasındaki mesafesi dalga

boyunu verir. Dalga boyu λ (lamda) ile gösterilir.  

REZONANS :

Frekansları aynı olan ses kaynaklarından biri titreştiğinde, diğer ses kaynağının

etkiyle titreşmesine rezonans denir.

›SES DALGALARININ PERİYODU :

Bir tam dalganın üretilmesi için geçen süreye periyot denir. Periyot, ardışık iki

tepe veya iki çukurun oluşması için geçen süredir. 

SES DALGALARININ TEPE NOKTASI :

Ses enerjisini ileten taneciklerin sık olduğu bölgeye ses dalgasının tepe noktası

veya dalga tepesi denir.

›SES DALGASININ ÇUKUR NOKTASI :

Ses enerjisini ileten taneciklerin seyrek olduğu bölgeye ses dalgasının çukur

noktası veya dalga çukuru denir.

                           

        

                

                          

İNCE VE KALIN SES: 

İnce ve kalın ses, ses kaynağının frekansıyla alakalıdır. İnce sesin frekansı

fazla, kalın sesin frekansı azdır.

Aynı sürede daha fazla dalga üreten ses kaynağının frekansı daha fazladır. Bunu

resimlerle anlamaya çalışalım:

                               

                        

İki ses dalgası aynı süre içinde farklı oranda dalga üretir. Daha fazla ses

dalgası üreten kaynağın frekansı daha büyüktür. Kedi, aslana göre daha ince ses

üretir. Dolayısıyla aslanın ses frekansı daha düşüktür.

·          ŞİDDETLİ VE ZAYIF SES

Sesin şiddetli ve zayıf olması frekanstan farklı bir anlama gelmektedir. Aynı kişi

bağırdığında veya alçak sesle konuştuğunda frekansları aynı olan sesler çıkarır.,

Fakat bu seslerin genlikleri yani şiddeti farklıdır.

Aşağıdaki cisimlerin seslerinin şiddetlerini karşılaştıralım:

                

                       

Görüldüğü gibi uçağın sesi arabanınkinden fazladır. Yani uçağın sesinin genliği

arabanın sesinin genliğinden fazladır.

-GÜRÜLTÜ

Gürültülü bir sesle müzikal bir sesin dalgaları birbirine benzemez. Ritmik seslerin

dalgaları yumuşaktır. Gürültüde ise keskin dalgalar vardır. Gürültü, canlılara

zarar verir ve canlıları rahatsız eder.

Grafikleri inceleyelim:

                        

                        

SES YALITIMI

Sesin yayılmasının önlenmesine ses yalıtımı denir. Ses yalıtımı yapılırken sesi

geçirmeyen veya daha az geçiren yani sesi fazla soğuran yalıtım malzemeleri

kullanılır. Aşırı gürültülü ortamlarda ses dalgalarının şiddeti fazla olduğu için  bu

ortamlar sağlık sorunlarına neden olur. Bu nedenle aşırı gürültülü      

ortamlarda yalıtım malzemelerinin kullanılması gürültüyü önler yani ses yalıtımı

sağlar.

MÜZİK VE FEN

›  Müzik aletleri üçe ayrılır;

›  1-Vurmalı Çalgılar

›  Davul, Trampet, Darbuka

›  2-Telli Çalgılar

›  Saz, Gitar, Kemençe, Keman

›  3-Üflemeli Çalgılar

›  Trombon, Saksafon, Flüt, Zurna, Tuba

NOT:

Telli çalgılarda telin gerginliğini değiştirmek için aparatlar yer alır. Bu aparatlar

aracılığı ile tellerin gerginlikleri değiştirilir.Buna akort deriz.

Gerginleştirilen telden daha ince ses elde edilir.

Saz gibi telli çalgılarda daha ince ses elde etmek için telin boyunu kısaltma

yöntemine gidilir. Elimizle telin üzerine bastırdığımızda telin boyunu kısalmış

oluruz. Kısa telden ince ses çıkar.

     Telden çıkan seslerin frekansını değiştiren etmenler;

›  1-Telin cinsi

›  2-Telin kalınlığı

›  3-Telin gerginliği(akort)

›  4-Telin uzunluğu

1-) Telin Kalınlığı (Kesit Alanı) :

Kalınlıkları farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin frekansları, yükseklikleri ve

incelikleri telin kalınlığı ile ters orantılıdır.

▪ İnce telin frekansı yani yüksekliği fazladır ve daha ince ses çıkartır.

▪ Kalın telin frekansı yani yüksekliği azdır ve daha kalın ses çıkartır. 

    

                       

2-) Telin Uzunluğu :

Uzunlukları farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin frekansları, yükseklikleri ve

incelikleri telin uzunluğu ile ters orantılıdır.

▪ Kısa telin frekansı yani yüksekliği fazladır ve daha ince ses çıkartır.

▪ Uzun telin frekansı yani yüksekliği azdır ve daha kalın ses çıkartır.  

             

3-) Telin Gerginliği :

Gerginlikleri farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin frekansları, yükseklikleri ve

incelikleri telin gerginliği ile doğru orantılıdır.

▪ Gergin telin frekansı yani yüksekliği fazladır ve daha ince ses çıkartır.

▪ Az gergin telin frekansı yani yüksekliği azdır ve daha kalın ses çıkartır.

                 

                         

4-) Telin Cinsi :

Cinsleri farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin frekansları, yükseklikleri ve

çıkardıkları seslerin incelikleri farklıdır.

              

Deri vurmalı çalgılarda;

›Deri kalınlaştıkça

›Derinin gerginliği azaldıkça çıkan sesin frekansı azalır böylelikle ses kalınlaşır.

Üflemeli çalgılarda ;

›İçindeki hava sütunu ile sesin yüksekliği arasında ters orantı vardır.

Not: Piyano telli bir çalgıdır.

Sakın  piyano gibi tuş içeren çalgılara tuşlu çalgılar demeyin. Çünkü tuşlu çalgı

grubu diye bir grup yoktur.

İŞİTME

                              

›Ses Dalgaları —►Kulak kepçesi —► Kulak yolu —► Kulak zarı —► Çekiç, örs,

üzengi—►Oval pencere —► Dalız —►Salyangoz(sıvı) —►Korti organı —►İşitme

Duyu Hücreleri —►İşitme Duyu Sinirleri Hücreleri —► Beynin İşitme Duyu

Merkezi

Korti organı:İç kulakta bulunan ve ses duyusunu alan yapı.

SES YANKISI

Ses dalgalarının sert bir yüzeye çarpıp kaynağına geri dönmesine yankı denir.

Yankı olayının gerçekleştiğinin anlaşılabilmesi için ses kaynağı ile sesin çarptığı

engel arasındaki uzaklık hava ortamında en az 17 m olmalıdır.  Yankı olayının

gerçekleşmesi için kullanılan yüzeyin sert yüzey olması gerekir. 

                         

    SES KAYDI

›Ses Kaydeden Araçlar İlk ses kaydı "fonograf" denen bir araçla yapılmıştır

(Thomas Edison tarafından 1877'de icat edilmiştir) Zamanla bu alanda çeşitli

araçlar geliştirilmiştir. Bu araçlar, gramofon, teyp ve modern stüdyolardaki

kayıt araçlarıdır. 

        

                      

›   KAYNAK:

›  -www.fenokulu.net

›  -www.hayrettinkazan24.blogspot.com.tr