HAYVANLARDA ÜREME

6.SINIF 

DERS 1

ÜNİTE 5: CANLILARDA ÜREME,BÜYÜME,GELİŞME
KONU:HAYVANLARDA ÜREME,BÜYÜME,GELİŞME
Bazı canlılar dünyaya geldiklerinde ana canlıya benzerken bazıları  benzemezler. 
Çiftleştiklerinde verimli döller verebilen, ataları ortak, benzer canlılar grubuna tür denir.
Türler devamlılığını üreme ile sağlar. 
Bir canlı türünün neslini devam ettirebilmesi için üreme ve ölüm arasındaki dengenin kurulması gerekir.Bugün bazı canlı türleri, neslinin tükenmesi tehlikesiyle karşı karşıyadır.Mavi balinalar, Afrika filleri, kelaynak kuşları, bufalolar bu canlı türlerinden bazılarıdır. 

Canlıların neslini devam ettirmek için kendine benzer bireyler oluşturmasına üreme denir. 

Eşeyli ve eşeysiz olmak üzere iki çeşit üreme vardır.
    

Eşeysiz Üreme Çeşitleri
    

Eşeysiz üreme

Eşey hücreleri ve döllenme olmadan, bir atadan yeni bir canlının meydana gelmesine denir.

1. Bölünerek Üreme
   
Bakteriler, mavi-yeşil alg’ler ve protista grubu canlıların (Amip, Öglena vb.) çoğunda görülür. Genellikle vücudun (hücrenin) ikiye bölünmesi şeklinde olur.

2. Tomurcuklanarak Üreme

Bir hücreli canlılardan bira mayası, çok hücreli canlılardan hidra, bitkilerden de ciğer otlarında görülür.
                           
           

Ana canlının vücudunun bir kısmından meydana gelen tomurcuk (çıkıntı) gelişerek ayrılır ve yeni bir ferdi oluşturur veya beraber bir arada kalarak kolonileri meydana getirirler.

3. Sporla Üreme 

Sporla üremede rol oynayan sporlar, haploit canlılarda mitoz bölünmeyle, diploit canlılarda mayoz bölünmeyle meydana gelir. Sporlar n kromozomludur. 

Bu üreme şekli; bazı bir hücrelilerde, mantarlarda, eğrelti otlarında, su yosunlarında ve kara yosunlarında görülür.

4. Vejetatif Üreme

Ana canlıdan düzensiz olarak kopan parçalar eksik kısımlarını tamamlayarak yeni bireyleri oluştururlar.

• Rejenerasyonla Üreme : Bir gelişme biçimi sayılabilen rejenerasyon (yenilenme) olayı ile eşeysiz üreme de gerçekleştirilmiş olmaktadır.
• Organizmanın kopan bir parçasını yeniden oluşturup tamamlaması olayında, kopan parça da tam bir birey oluşturabilmektedir.

                  

Deniz yıldızı, toprak solucanı ve planaryadan kopan her bir parça kendini tamamlayıp yeni bireyi meydana getirebilir. Kertenkelede kopan kuyruğun tamamlanması üreme değildir. Çünkü kopan parçadan yeni bir canlı oluşmaz.

• Bitkilerde Vejetatif Üreme : Çiçekli bitkilerde görülen eşeysiz üreme şeklidir. Tarımla uğraşanlar vejetatif üreme şekillerinden yararlanarak tam ataya benzer ürünler elde etmektedirler. 
• Çekirdeksiz üzüm, muz, portakal, mandalin, kavak, söğüt ve bazı süs bitkileri vejetatif (eşeysiz) yolla çoğaltılır.
• BİLGİ: Bitkilerde, herhangi bir organa ait doku örneklerinin özel besi yerlerinde çoğaltılmasıyla yeni bireyler oluşturabilir. Bu yönteme ise doku kültürü denir.

EŞEYLİ ÜREME

Eşeyli üreme iki ayrı eşey (cinsiyet) hücresinin biraraya gelmesiyle oluşur. Bitki ve hayvanların çoğunda eşeyli üreme görülür. 
Tür içi farklılığı sağlar. 
Dişi üreme hücresi = Yumurta  
Erkek üreme hücresi = Sperm 

Yavru canlının oluşabilmesi için dişi ve erkek üreme hücreleri birleşerek yeni bir hücre oluştururlar. 

Dişi ve erkek üreme hücrelerinin birleşmesine DÖLLENME denir. 

Sperm (n sayıda kromozom) ve yumurta (n sayıda kromozom)  hücrelerinin birleşmesiyle oluşan hücreye ZİGOT (2n kromozoma sahip) denir.  
Mitoz bölünmeler sonucu: 

Zigot, embriyoya dönüşür.Embriyo gelişerek  fetüsü oluşturur. Fetüs gelişerek canlıyı oluşturur.

Döllenme sonucu zigot oluşur. 

               

                                  Hayvanların Sınıflandırılması

                     Kordalılar: İskeletleri korda adında iskelet ekseninden oluşmuştur.

                     Araknitler: Örümcekler.

HAYVANLAR

Hayvanlar genel olarak iki grupta incelenir.

1-Omurgalı Hayvanlar    2- Omurgasız Hayvanlar 

OMURGALI HAYVANLAR
Omurgalı hayvanları 5 farklı grupta inceleyebiliriz.
Memeliler-Kuşlar-Sürüngenler-Kurbağalar-Balıklar
                             

                                 

                                       

Vücudumuzun dik durmasını sağlayan ve vücudumuza şekil veren yapıya iskelet denir. Omurga, iskeletin temel kısımlarından birisidir. Adından da anlaşılacağı gibi omurgalı hayvanlarda omurga vardır, omurgasız hayvanlarda ise omurga yoktur.

Kuşlar ve memelilerde yavru bakımı görülür.

                               

 Memeliler 

Omurgalı hayvanların en gelişmiş grubudur.Memelilerin vücutları genellikle kıllarla kaplıdır. Doğurarak çoğalır, yavrularını sütle beslerler. İç döllenme ve iç gelişme görülür.Döllenme sonucu zigot oluşur.Zigot gelişerek embriyo haline gelir.Embriyo anne karnında gelişimini tamamlayınca yavru doğar.Memelilerde yavru bakımı vardır.
Akciğer solunumu yaparlar. Çoğunluğu karada yaşarlar.
Kedi, köpek, tavşan, aslan, inek, at, koyun, yunus, fok, balina,yarasa memeli canlılardır.
Bazılar otla beslenirler(Otçul): İnek, fil, zürafa, at, deve, geyik gibi.
Bazılar etle beslenirler(Etçil): Kurt, aslan, kaplan, çakal gibi.
Bazıları hem etle, hem otla beslenirler(Etçil+Otçul): Fare, ayı gibi.
Suda yaşayan memeliler de vardır: Yunus, fok ve balina gibi.  

Uçan memeliler de vardır: Yarasalar    

Böcekler ve omurgalıların döllenme şekli ve gelişimi

Kuşlar 

Vücutları tüylerle kaplıdır.İç döllenme,dış gelişme görülür. Yumurta ile çoğalır.Yumurtanın üzerinde kuluçkaya yatarlar.Yumurtadan çıkan yavrularının beslenme ve korunmasını sağlarlar. Vücutları tüylerle kaplıdır.

                         

                                          

Ağız yerine gagaları  vardır.Sularda beslenen kuşların gagaları geniş yapılı, ayakları perdelidir. 

Tohumla beslenen kuşların gagaları daha küçüktür. Uçmalarını sağlayan kanatları da vardır. 

Bazı kuşlar kanatları olduğu halde uçamazlar: Tavuk, hindi, devekuşu ve penguen gibi. 
Balıklar: Suda yaşar, solungaçlarıyla solunum yaparlar. Sudaki çözünmüş oksijeni solurlar. Kuyrukları ve yüzgeçleriyle hareket ederler.Balıklar solungaç solunumu yapar, vücutları pullarla kaplıdır.

Dişi balıklar yumurtalarını bırakır.Ardından erkek balıklar spermlerini yumurtaların üzerine bırakır.Dış döllenme, dış gelişim gerçekleşir.Yavru bakımı görülmez.

                                               

Sudaki küçük canlılar ile küçük balıkları ve bazı su bitkilerini yiyerek beslenirler. 
Köpek balığı, hamsi, alabalık, palamut, kefal gibi çok sayıda balık  çeşidi vardır. 

Sürüngenler

Ayakları köreldiği için sürüngenler adı verilmiştir. Yılanların ayakları hiç yoktur ancak kaplumbağa, timsah ve kertenkeleler de küçük ayaklar vardır. Vücutları sert pullarla kaplıdır. Yumurta ile çoğalır, akciğer  solunumu yaparlar.
Suda yaşayanlar ise küçük hayvanlarla beslenir.

İç döllenme, dış gelişim görülür.Döllenmiş yumurta kabuklu olarak anne vücudundan çıkar.Yavru yumurta içindeki besinle gelişimini tamamlar.

Annenin yavru bakımı yoktur.Vücutları pullarla kaplıdır.

Kaplumbağa, timsah,yılan,kertenkele sürüngen canlılardır.

                                 

Zehirli türleri bulunan yılanlar diğer hayvanlarla beslenirler. Nehir ve göllerde yaşayan timsahlar, balık, kuş ve zebra, keçi gibi memelilerle beslenirler. Kertenkeleler yapışkan dilleriyle böcekleri avlayarak beslenirler. Vücutları sert pullarla çevrili olan kaplumbağaların karada yaşayanları otçuldur. 
Başkalaşım Nedir?

Ana canlıya benzemeyen canlılar gelişim dönemleri boyunca başkalaşım geçirerek

ana canlıya benzer hale gelirler.

Kurbağaların ve böceklerin yumurtadan çıktıktan sonra yapısal değişikliğe uğrayarak ana canlıya benzer hale gelmesine başkalaşım denir.

Kurbağalar ve eklem bacaklılardan böcekler, başkalaşım geçiren hayvanlardır.

Kurbağalar: Hem karada hem suda yaşarlar. Vücutları nemli ve kaygandır. Akarsu ve göl kenarlarında sinek ve böcekleri yapışkan dilleriyle avlayarak beslenirler. 

                                            

Yumurtayla çoğalan kurbağaların yumurtadan çıkan yavruları balığa benzer. Solungaçlarıyla solunum yapan yavruların büyüdükçe akciğerleri gelişir, ayakları çıkar. Kuyruk ve solungaçları kaybolarak ergin kurbağa olurlar. Ergin kurbağalar akciğer ve deri solunumu yaparlar.

Gelişimleri sırasında başkalaşım geçirirler.

Larva döneminde suda solungaç solunumu, ergin dönemde karada deri ve akciğer   solunumu yaparlar. 

Kalplerinde temiz ve kirli kan taşırlar. Vücutlarında kirli ve temiz kan dolaşır. 

Yumurta ile çoğalırlar.Dış döllenme görülür.  

Yavru bakımı görülmez. Yavrularını sütle beslemezler.

Kalpleri üç odacıklıdır. Kirli kan akciğerlerde temizlenir.  

Nemli bölgelerde yaşarlar.Soğukkanlı canlılardır.

Kurbağanın Gelişim Dönemleri (Başkalaşım Evreleri) :

Kurbağadaki döllenmiş yumurta hücresinin gelişmesi sonucu larva oluşur.

Balığa benzeyen larvalar gelişerek iribaş olur.

Zamanla iribaş büyüdükçe önce arka bacaklar, sonra ön bacaklar çıkar ve en sonunda kuyruk kaybolur.

Bundan sonra genç yavru kurbağa oluşur. Yavru kurbağa da gelişerek ergin kurbağa haline gelir.

Omurgasız Hayvanlar

Karada ve suda yaşayan birçok omurgasız hayvan vardır. Vücutları sert bir örtüyle kaplıdır.  
               

Bazı omurgasızlar karada yaşar: Çekirge, kelebek, arı, sinek, pire gibi. 
Akrep, kırkayak,çıyan, solucan, salyangoz da karada yaşayan omurgasızlardandır. 
Bazı omurgasızların sert kabukları vardır: Yengeç, ıstakoz, midye gibi.
Bazı omurgasızlar suda yaşar:Denizanası, midye, mercan, ahtapot,yengeç,sünger,
ıstakoz, denizyıldızı gibi.
        

Süngerlerin delikli vücutları  vardır. Süngerler temizlik işlerinde ve ilaç yapımında kullanılır.  

Eklem Bacaklılar : 

Vücutlarının dışında kitin denilen örtü bulunur. Sert ve dayanıklı olan bu örtü vücuda diklik ve desteklik sağlar. Vücutlarındaki halkalar ve deri kıvrımlarının birbirine eklenmesiyle oluşan yapıya dış iskelet denir.Yumurta ile çoğalırlar.

Böcekler : Arı, karasinek, sivrisinek, bit, pire, kene, çekirge, tahta kurusu, hamam böceği ve kelebek.

Böcekler grubundaki eklembacaklılar başkalaşım geçirirler.

Yumurtadan çıkan kurtçuğa larva denir.Larvanın ergin hale gelinceye kadar geçirdiği uyku dönemine pupa denir.

Pupa dönemi : Karasinekte kabuk içinde, ipek böceğinde ise kendi salgıladığı ipekten yaptığı koza içinde geçirilir.

İpek Böceğinin Gelişim Dönemleri (Başkalaşım Evreleri) :  

İpek böceği salgıladığı yapışkan   bir maddeyle (iplikle) yumurtalarını birbirine bağlayarak etrafa dağılmalarını önler.Tırtıl, yumurtaların gelişebilmesi için salgıladıkları iplikle kendilerine koza örmeye başlarlar. (Tırtıl bunu 3-4 günde örer).Yumurta olgunlaşınca tırtıl oluşur.Tırtılın ergin hale gelinceye kadar geçirdiği uyku dönemine pupa denir.Pupa dönemi sonunda koza yırtılır ve kelebek oluşur.

                         

İpek böceği

  Uğur böceği 

Kene 

Çok Ayaklılar: Çiyan,kırkayak 
Kabuklular : Yengeç, karides.
Örümcekler : Örümcek, akrep.