İYONLAR VE İYON ÇEŞİTLERİ

8.SINIF
DERS: 4 
ÜNİTE 3 : MADDENİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ
KONU: İYONLAR VE ÇEŞİTLERİ

HATIRLAYALIM  (7.SINIF)
Saf maddeler aynı cins atom yada moleküllerden meydana gelir.

Aynı cins atomlardan oluşanlara element, iki ya da daha fazla farklı cins atomdan oluşanlara  ise bileşik denir. Bileşikler aynı cins moleküllerden oluşmuştur.

Element ve bileşikler saf maddelerdir. 

Elementler: Aynı cins atomlardan meydana gelen saf maddeye element  denir. 

Demir, bakır, oksijen,klor,helyum,kurşun,gümüş,altın element örnekleridir.

Elementler fiziksel veya kimyasal yollarla daha basit maddelere ayrılmaz.

Elementlerin Sembollerle Gösterilmesi 

Kimyasal hesaplamalarda maddelerin Lâtince isimleriyle işlem yapmak zordur. Bu nedenle Elementler uluslararası geçerliliği olan Lâtince isimlerinin kısaltmasından oluşan semboller ile gösterilir. Element sembollerinin ilk harfi her zaman büyük, varsa diğerleri daima küçük yazılır.  

Hidrojen     H          Helyum   He              Karbon   C                    Demir     Fe                     

Kalsiyum   Ca         Bor   B                       Berilyum   Be               Sodyum    Na  

Molekül: Maddenin tüm özelliğini taşıyan en küçük birimine molekül denir.Moleküller maddenin   tüm özelliklerini gösterir ve bağımsız olarak hareket edebilir.

Örnek: H2O, CO2,H2, O2 molekülü. 

Aynı cins atomlardan oluşan moleküllere element molekülleri denir. 

Cl2,O₂, H₂, F₂, N₂ , I2 element molekülleridir. Bunlar bileşik değildir. 

Bileşikler: İki ya da daha fazla farklı cins atomdan meydana gelen saf maddeye bileşik denir. 

Su, karbondioksit,amonyak,glikoz,sofra tuzu bileşik örnekleridir. 

Bileşikler formüllerle gösterilir. 

Elementlerin belirli oranlarda birleşmesiyle meydana gelir.

Kendisini oluşturan elementlerin özelliklerinden tamamen farklı özellik taşır. 

Kendilerini oluşturan elementlere kimyasal yollarla ayrıştırılabilir.

Farklı cins atomların molekülleri bileşik moleküllerini oluşturur.

H₂O, CO₂, C6H12O6 , NH₃ bileşik molekülleri 

ATOMUN YAPISI 

Madde, atom adı verilen taneciklerden oluşur.Atom maddenin en küçük yapı taşıdır. Atomun yapısında proton, nötron ve elektron bulunur. Proton ve nötron atomun çekirdeğinde yer alır Elektron ise çekirdek etrafında dolanır.    

                                                                

Proton: Atomun çekirdeğinde bulunur. Pozitif (+) yüklü bir parçacıktır. Kütlesi 1 akb’dir.

Element sembolünün sol altında gösterilir.          

Nötron: Atomun çekirdeğinde bulunur. Kütlesi hemen hemen protona eşittir. Elektrik yükü taşımaz.Yani yüksüz bir parçacıktır. 

Element sembolünde sol ortada gösterilir.

Elektron: Atomun çevresinde çok büyük hızla dönen hareketli bir parçacıktır. Negatif (-) 

yüklüdür.Elektronlar çekirdek etrafında farklı enerji seviyelerinde dolanır.Kimyasal işlemlerde atomların kütleleri gram cinsinden değil,akb cinsinden alınır. (Bkz:Bilgi)

Element sembolünün sağ altında gösterilir. 

Elektronlar çekirdek etrafında farklı enerji seviyelerinde dolanır.Atom çekirdeğinin çapı, atom çapının 100 binde biri kadardır.
Çekirdek yükü: Atom çekirdeğinde yüklü olarak sadece protonlar bulunduğu için, atomun çekirdek yükü daima (+) artıdır.

BİLGİ: 1 Karbon atomunun kütlesinin 1/12’sine, 1 atomik kütle birimi adı verilmiştir. Atomik kütle birimi akb ile gösterilir. 1 Karbon atomu = 12 akb’dir. 

Atom numarası (Z):  Bir element atomunun çekirdeğinde bulunan proton sayılarının   toplamına atom numarası adı verilir. Atom numarası Z ile gösterilir. 

Element sembolünün sol altında gösterilir.
                                                
Kütle numarası (K.N): Bir atomun çekirdeğindeki proton ve nötron sayılarının toplamı, o atomun kütle numarasını verir. Kütle numarası atom ağırlığına (A) eşittir.
Atom ağırlığı (A): Atomun ağırlığını çekirdekteki proton ve nötronlar oluşturur. A=p+n Element sembolünün sol üst köşesinde gösterilir. 
Element sembolünün sol üst köşesine atomun kütle numarası, sol alt köşesine ise atom numarası yazılır.Sağ üst köşesine iyon yükü, sağ alt köşesine ise elektron sayısı  yazılır.  

                                                     
                                                 Nötr atomlarda: Z =e= p  
                                         Atom Ağırlığı (A)=Kütle Numarası(K.N)

                                         Atom Numarası(Z) = Proton Sayısı(p)

                                         

                                                                             

                           
                                                          İ.Y+e=p       K.N= P+n                   
                                                            
                                                                              İyon yükü = p – e 
                                                                                  

                                   

                               Kütle numarası = Proton sayısı + Nötron sayısı

                                                                    A = p + n

  

Nötr Atom                                      Pozitif İyon                    

Nötr Atom:Bir atomdaki proton ve elektron sayıları eşitse bu atoma nötr atom denir.

Nötr atomda (+) ve (–) yükler birbirine eşittir. 

Nötr atomda, proton sayısı(+) elektron sayısına(-) eşittir.Örneğin nötr karbon atomunda 6 proton 6 elektron bulunur.

               Nötr atomda; Atom Numarası= Proton Sayısı = Elektron Sayısı                                        

                                                                                           Z=e=p

Atom-Anyon-Katyon 

Atomlar elektron alıp verebilirler. Ancak çekirdekte bulunan proton ve nötronu alıp veremezler.
İYON: Yüklü atom ya da atom gruplarına iyon denir.İyon haline geçen bir atomun elektron sayısı değişir.Yani yüklü duruma geçer.

İyon yükü element sembolünün sağ üst köşesine yazılır. Eğer atom yüklü değilse herhangi bir sayı konmaz.

                                  Bir atomun yük miktarı; İyon yükü = proton – elektron 

                                                  İ.Y = p - e     bağıntısından hesaplanabilir.



                                                                                                                                   

(–) yüklü atom oluşumu (anyon) 

Eğer bir atom dışarıdan elektron alırsa, (–) yük sayısı (+) yük sayısından fazla olur.

Bu durumda atom (–) yüklü iyon durumuna geçer. 

(-)Yüklü iyonlara anyon denir.

İnceleme: Nötr flor atomunun 9 elektronu, 9 protonu vardır.

Flor atomu 1e–  alınca proton sayısı 9 (+),  elektron sayısı 10 (-) olur.(- yükü daha çok) 

Böylece (-) yüklü iyon (anyon) durumuna geçer.

(+) yüklü atom oluşumu (katyon)

Eğer bir atom bir elektronunu kaybederse, (+) yük sayısı (–) yük sayısından fazla olur. Bu durumda atom (+) yüklü olur. 

(+) yüklü iyonlara ise katyon denir.

İnceleme: Lityum atomunun 3 protonu 3 elektronu vardır. 

Lityum  atomu 1e– verirse  proton sayısı 3 (+),  elektron sayısı 2 (-) olur.(+ yükü daha çok) 

Böylece (+) yüklü iyon (Katyon) durumuna geçer.

İnceleme: 

Nötr lityum atomunun 3 protonu 3 elektronu vardır. 

Lityum 1e– verirse 2 elektronlu ve (+) yüklü olur. 
 İyonlar Tablosu 
Aşağıdaki tabloda atom ve atom guplarının  iyon yükleri( değerlikleri ) verilmiştir.  

              

İNCELEME: Nötr bir magnezyum atomunda proton sayısı 12, nötron sayısı 13’tür.Bu atomun;

a)Elektron sayısı nedir?

Nötr atomda elektron ve proton sayısı birbirine eşittir.

O hâlde, p = e = 12 dir.

b)Kütle numarası nedir?

Kütle no (A) = p + n

p = 12,  n = 13 olduğuna göre,

A = 12 + 13     A = 25 olur.

     İNCELEME: İyon hâlindeki bir atom elektron alarak ya da vererek nötr hâle geçebilir.
     Örnek olarak X^–1  ve   X⁺¹ iyonlarını inceleyelim;

     Anyon olan  X^–1 iyonunun elektron sayısı proton sayısından 1 fazladır. X^–1 iyonu daha önce aldığı 1 elektronu geri vererek nötr hâle geçebilir.

Katyon olan X⁺¹ iyonunun  proton sayısı elektron sayısından 1 fazladır. X⁺¹ iyonu da daha önce verdiği 1 elektronu alarak nötr hâle geçebilir.

İNCELEME: Bir atomun proton sayısı 15, elektron sayısı 18’dir. Bu atomun yük miktarı nedir?

İyon yükü = p – e                İyon yükü = 15 – 18 = –3

Burada (–) işareti atomun dışarıdan elektron aldığını gösterir.

Atomun iyon yükü ile birlikte gösterimi ₁₅X^–3 şeklinde olur.  

SORU ÇÖZELİM:

1-

	Atom no	Elektron sayısı	Kütle no
X	16	17	33
Y	12	10	24
Z	4	2	7

 Tabloda verilenlere göre,            

 I. X bir katyondur.             

II. Y’nin nötron sayısı 12 dir.                    

III. Z bir anyondur.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I            B) Yalnız II            C) I, III               D) I, II, III

2-   I. nötron sayısı

      II. elektron sayısı

     III. proton sayısı

(+) yüklü bir atom, nötr hâle geçerken yukarıdakilerden hangileri değişmez?

A) I, II                    B) II, III                     C) I, III             D) I, II, III

3- Aşağıda atom numarası ve elektron sayısı verilen atomlardan hangisi  anyon halindedir?

         Atom No.         Elektron sayısı

A)        18                       18

B)        16                       18

C)        11                       10

D)         3                          2

4-  ³²₁₅ X^–3 ile ⁴⁰₂₀ Y⁺² iyonları için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) X iyonunun elektron sayısı nötron sayısından fazladır.Y⁺²

B)  Y  iyonunun proton sayısı elektron sayısından fazladır.

C) X^–3 ve Y⁺² iyonları aynı sayıda elektrona sahiptir.

D) X’ in nötron sayısı Y’nin nötron sayısından fazladır.

5- Üçüncü enerji seviyesinde 2 elektron bulunan bir atomun atom numarası kaçtır?

A)6                B)10                C) 12                 D) 26

6-     I. ¹⁵₇ X                     II. ¹⁸₉ X                    III. ¹⁹₁₀ X

Yukarıdakilerden hangilerinin nötron sayısı, ¹⁷₈ O elementinin nötron sayısıyla aynıdır?

A) Yalnız I             B) Yalnız II                       C) I, II                 D) II, III