ISI MADDELERİ ETKİLER

5.SINIF
DERS:5
ÜNİTE 3: MADDENİN DEĞİŞMESİ VE TANINMASI

KONU: ISI MADDELERİ ETKİLER-GENLEŞME
Genleşme: Isı etkisiyle maddelerin sıcaklıklarının artarak boyutlarının değişmesine genleşme denir.
Katı ve sıvılarda genleşme ayırt edici özelliktir.
Maddeler ısı aldıklarında ne kadar genleşirse, ilk sıcaklığına döndüğünde o kadar büzülür.
İlk sıcaklık ile son sıcaklık arasındaki fark çok ise genleşme  fazla olur Fark az ise genleşme de az olur. 

Genleşme, maddelerin cinsine göre farklılık gösterir.Farklı maddeler farklı miktarda genleşirler.
Sıvılar, katılara göre daha fazla genleşir.Çaydanlıktaki suyu ısıtırsak içindeki su, çaydanlıkdan  daha fazla genleştiği için taşar.
Gözlük camları çerçeveler ısıtıldıktan sonra takılır. 

                                    

Böylece ısının etkisiyle çerçeveler genleşirse camın düşüp kırılması önlenmiş olur.Termometreler sıvıların genleşme özelliğinden yararlanılarak yapılmıştır. Termometrelerde  civa ya da alkol kullanılır. Termometrenin içindeki sıvı, sıcaklık arttığında genleşerek yükselir. Termometreyi buz dolu bir kaba koyduğumuzda içindeki sıvı  büzülür.

Gazlardaki genleşme ayırt edici özellik değildir.

Gazlar, sıvı ve katılara göre daha fazla genleşir. Bu nedenle bitmiş deodorant ya da sprey kutularını ateşe atınca patlar. Kutuların içinde çok az miktarda gaz kalır. Kutu ateşe atılınca çok az olmasına rağmen gaz genleşerek kutuyu patlatır. Bu nedenle boş deodorant kutularını kesinlikle ateşe atmamalıyız.  

Gazların hacmi ısının etkisiyle büyük ölçüde artar.

Genleşmenin Olumsuz Etkileri

Yazın genleşen elektrik telleri, kışın büzülünce çok gerilip kopabilir.

Sıcak su konan cam bardak ya da tabaklar ani genleşmeden dolayı kırılabilir.
Çerçeveler genleştiği için gözlük camları düşüp kırılabilir.    

               

Metal malzemelerle yapılan levha, köprü, boru hattı ve tren yollarında genleşmenin etkisiyle bükülmeler olabilir.Önlem olarak köprüler, raylar yapılırken boru hatları döşenirken genleşme payı bırakılır. 

                           

Mutfak tüpleri, konserve kutuları ve spreyler aniden ısınınca patlayabilir.Kullanılan malzemelerin sık sık genleşip büzülmesi binanın yıpranmasına neden olur.                             Genleşmenin Olumlu Etkileri

Gazların genleşmesi bilgisinden yararlanarak insanlar balonu yapmışlardır. Balondaki hava ısıtılır. Isınan hava genleşerek hafifler. Böylece balon yükselir, içindeki hava soğuyunca balon alçalır.

Yangın sırasında sıcaklığın yükselmesi ile genleşen maddelerin devre oluşturmasıyla yangın alarm sistemleri yapılmıştır.

Termometreler maddelerin sıcaklıkla genleşmesi özelliğinden yararlanılarak yapılmıştır.

Ütü, fırın, buzdolabı, çamaşır ve bulaşık makinelerinde kullanılan termostatlar genleşme oranları farklı maddelerden yapılır. Belli bir sıcaklığa ulaşınca termostatlar devreyi ya kapatarak ya da açarak cihazın sıcaklığını ayarlar.